Nieuws uit Amsterdam

6 juli 2006 – De aanleg van de Zuidas zal volgens deskundigen van grote invloed zijn op hoe de stad er in de toekomst uitziet. Toch is het een project dat onder Amsterdammers niet echt lijkt te leven. Wat moeten we ons erbij voorstellen?

De Zuidas is het gebied aan beide kanten van de A10, tussen Schinkel en Amstel. De belangrijkste eigenschap van het gebied is de strategische ligging tussen Schiphol en het centrum van Amsterdam. Daarbij is het een knooppunt van A10, trein, metro en straks de Hoge Snelheidslijn. Het is de bedoeling om het spoor en de weg onder de grond te leggen (het zogenaamde dokmodel), zodat het gebied niet langer in tweeën wordt gesneden.

Om een idee te geven hoe de Zuidas er in de toekomst uit moet gaan zien, wordt vaak een vergelijking gemaakt met de nieuwe zakencentra La Défense in Parijs en Canary Wharf in Londen. Tegelijk wordt er dan bijgezegd dat de Zuidas anders wordt. Het moet niet alleen een kantorenlokatie worden, maar een stedelijk gebied, met 9.000 woningen en bruisende culturele voorzieningen.

In het gebied zit al een aantal instellingen die een basis kunnen leggen voor de verdere ontwikkeling: de Vrije Universiteit, het VU-ziekenhuis, het WTC, het Paleis van Justitie en de RAI. Recent zijn daar de hoofdkantoren van onder meer ABN/AMRO, ING, Ernst & Young en advocatenkantoren zoals Nauta Dutilh en Boekel de Nerée bijgekomen.

BEDRIJFSLEVEN
Toch is de Zuidas op dit moment nog niet echt een vitaal gebied. Anders dan veel andere steden, is Amsterdam nog altijd sterk georganiseerd rond één centrum. De Zuidas moet echter meer worden dan een randgebied van het bestaande centrum, het is de bedoeling dat het een tweede centrum wordt.

Sommigen vrezen dat dit leidt tot een verwatering van de stedelijke functies. Die discussie laaide bijvoorbeeld op in 2002, toen het plan werd geopperd om het Stedelijk Museum te verhuizen naar de Zuidas. Zowel het Stedelijk zelf, als de achterblijvende musea in het centrum zouden hierdoor verzwakt raken, zo was de kritiek.

Hoewel verschillende culturele instellingen zich op de Zuidas zullen vestigen, ligt de nadruk vooralsnog op de rol van het bedrijfsleven. Voor de ontwikkeling van het gebied wordt een zogenaamde publiek-private samenwerking opgezet, waarin de overheid voor 40% participeert en bedrijven voor 60%. Totaal gaat de aanleg van de Zuidas zeker twee miljard euro kosten.

Als het gaat om de rol van het bedrijfsleven, wordt wel een vergelijking gemaakt met de ontwikkeling van de IJ-oevers. Dit laatste project werd lange tijd gezien als trekken aan een dood paard. De oorzaak zou zijn dat het vooral een bedenksel van de overheid was. Bij de Zuidas was het juist het bedrijfsleven dat als eerste het initiatief nam. Dit wordt uitgelegd als een teken dat de economische levensvatbaarheid hier veel beter is.

VONDELPARK
Tegelijk wordt er ook kritisch gekeken naar de rol van het bedrijfsleven in de besluitvorming over de Zuidas. Het lijkt een schoolvoorbeeld van een economisch project waarin de beslissingen worden genomen door een ondoorzichtig cluster van bedrijven, Kamer van Koophandel, investeerders en andere sleutelfiguren. Dit brengt het risico met zich mee dat publiek geld wordt ingezet voor particuliere belangen, zonder dat het algemene belang hiermee gediend is.

Het Centraal Planbureau heeft inderdaad twijfels of het algemeen belang wel gediend is met de investeringen in de Zuidas. In 2003 bracht dit instituut een rapport uit, waarin wordt berekend dat het project een negatief effect zal hebben op de nationale welvaart, tenzij voor een zeer bescheiden variant wordt gekozen.

Voorstanders van de betrokkenheid van het bedrijfsleven wijzen erop dat de samenwerking tussen overheid en particuliere investeerders bij de ontwikkeling van de stad niets nieuws is. In het verleden zijn op deze manier het Vondelpark, het Concertgebouw en Amsterdam-Zuid ontstaan, delen van de stad die niemand zou willen missen.

Tegelijk zijn dit ook nog steeds delen van de stad die niet echt van ons allemaal zijn. Minister Sybilla Dekker van VROM liet begin dit jaar weten dat zij voorstander is om op ‘veel plekken’ in de stad te zorgen voor gemengde wijken, maar ze vond het “niet vanzelfsprekend dat minder draagkrachtigen ook op de allerduurste plekken van de stad, zoals bij het Vondelpark of tegenover de Stopera, wonen”.

In 2004 had de Amsterdamse Kamer van Koophandel al bepleit om ‘nutteloze dogma’s’ overboord te gooien, zoals het uitgangspunt dat bij nieuwbouwprojecten dertig procent sociale huur moet worden gerealiseerd. Juist een ‘topmilieu’ als de Zuidas zou beter benut kunnen worden voor ‘expats met een hoogstedelijke woonwens’.

EXPERIMENTEN
Dekker is het daar blijkbaar mee eens. Ze heeft laten weten dat zij het niet zal accepteren als Amsterdam geld van het Rijk benut om sociale woningen te bouwen op de Zuidas. Vooralsnog is het de vraag of zij hier zelf wel geld in zal steken.

De hoge prijzen op de Zuidas dreigen een belemmering te gaan vormen voor de beoogde diversiteit, die weer van belang is om er een echt stedelijk gebied te kunnen realiseren. Niet alleen huurders met een laag inkomen, maar ook vernieuwende culturele initiatieven en startende ondernemers zullen zich waarschijnlijk geen plekje op de Zuidas kunnen veroorloven.

Al met al dreigt een situatie te ontstaan waarin alleen gevestigde bedrijven en instellingen het zich kunnen permitteren om zich op de Zuidas te vestigen. Dit terwijl economische en culturele experimenten juist belangrijk zijn voor de creatieve economie die Amsterdam graag wil zijn.

Ondertussen lijkt de ontwikkeling van de Zuidas zich relatief geruisloos te voltrekken. In het verleden hebben grote stedelijke projecten vaak tot de enige maatschappelijke onrust geleid – van de protesten tegen de metro en de city-vorming, tot het referendum over IJburg. Het maatschappelijk verzet met betrekking tot de Zuidas lijkt zich vooralsnog te beperken tot omwonenden die bang zijn voor parkeeroverlast.

Bron: Willem Salet en Stan Majoor (red) 2005, Amsterdam Zuidas European Space. Rotterdam: 010 Publishers. Meer: Zuidas

Dit is de oude website. Nieuwe berichten vindt u hier